رادیودارو در پزشکی هسته ای و اسکن های هسته ای، نقش کلیدی و موثری را ایفا می کند. این محصولات رادیواکتیوی، جهت تشخیص و درمان بیماری‌ها، به کار می‌روند.
داروهای نشان دار رادیواکتیو (رادیو فارماکولوژی)، به بیمار تزریق یا خورانده می‌شوند. این داروها از دو بخش پرتوزا و حمل کننده، تشکیل می‌شوند.
بخش پرتوزای آن وظیفه واپاشی و پرتوزایی و بخش حمل کننده وظیفه حمل کردن ماده پرتوزا را دارد.
رادیودارو چگونه کار می کنند؟
هر دارویی که در ساختار آن یک رادیو ایزوتوپ وجود داشته باشد، رادیو دارو نام دارد.
آنها عناصر ناپایداری هستند که براساس ساختار اتمی‌شان از خود پرتو منتشر می‌کنند:
- آلفا
- بتا
- گاما
طول موج و سطح انرژی این پرتوها با هم متفاوت است. در پزشکی هسته ای پرتوی گاما مفیدترین نوع این پرتوها است زیرا می توان آن را درون بدن ساده تر تشخیص داد.
رادیودارو در بدن چه می کند؟
رادیو داروها به صورت خوراکی، استنشاقی و تزریقی وارد بدن بیمار می شوند و سپس به سوی هدف هدایت می شوند.
پس از تجمع در اندام مورد هدف، شروع به انتشار پرتو کرده و پس از انجام اسکن های هسته ای، بر اثر فرایند‌های متابولیکی بدن غیرفعال شده یا از طریق دفع، از بدن خارج می‌شود.
تشخیص با کمک رادیو داروها
در تشخیص به دو روش از رادیو داروها استفاده می شود:
تشخیص زنده:
دارو پس از ورود به بدن، از خود پرتو منتشر می کند که توسط دستگاه های گیرنده، شناسایی و داده ها تجزیه و تحلیل می شوند. مانند اسکن قلب، اسکن استخوان، اسکن هسته ای ریه و…
تشخیص غیرزنده:
در این روش از رادیو داروها روی نمونه‌های برداشته‌شده از بیمار استفاده می شود بطور مثال برای تعیین ویروس‌ها، داروها، هورمون‌ها و ….
درمان
رادیو ایزوتوپ در درمان هم استفاده می شوند البته کاربرد آنها در این حوزه نسبت به تشخیص، محدودتر است.
در حوزه درمان برای از بین بردن سلول‌های خاص از نسوج مریض، رادیوداروها با استفاده از یک چشمه تشعشع، به آن بخش، تابانده می شوند.
چشمه‌های مورد استفاده در درمان
چشمه های خارجی:
باریکه‌های الکترونی یا اشعه ایکس که الکترون های با انرژیهای ۴ تا ۱۵ میلیون الکترون ولت برای درمان سرطان هایی مانند پوست ، سینه ، سر و گردن که نزدیک سطح بدن هستند، بکار می‌روند.
چشمه های داخلی:
در صورت نیاز به نفوذ بیشتر تشعشع، از اشعه گاما استفاده می‌شود. در این حالت یک سوزن یا دانه رادیو اکتیو را داخل بدن بیمار قرار می دهند تا تنها به سلول‌های مورد نظر، پرتودهی شود.
رادیو داروها از تقسیم و انتشار سلول‌های سرطانی جلوگیری می کنند.
ایران و رادیوداروها
ایران یکی از کشور‌هایی است که سرمایه‌گذاری وسیعی در بخش رادیو داروها داشته است. سازمان انرژی اتمی در فرودین ماه سال ۱۴۰۰ از دستاورد‌های خود در حوزه رادیو دارو رونمایی کرد.
دانشمندان ایرانی، فناوری تولید بیش از ۵۰ نوع رادیودارو را بومی‌سازی کرده اند که دانش ساخت این رادیوداروها که در تشخیص و درمان سرطان‌ها کاربرد دارد وفقط در اختیار ۵ کشور جهان است.
یکی از اصلی ترین شرکت های دانش بنیان تولید رادیودارو در ایران شرکت پارس ایزوتوپ می باشد. در ادامه تعدادی از رادیوداروهای تشخیصی و درمانی، معرفی شده اند:
رادیو داروی تشخیصی «Ga-۶۸ FAPI»:
تشخیص سرطان پستان، ریه، مری، سرطان مجرای صفراوی، سرطان روده بزرگ، تخمدان، پروستات، لوزالمعده، سر و گردن و سلول‌های کبدی
رادیو داروی درمانی «Lu-۱۷۷ FAPI»:
پروتئین بروبلاست آلفا را هدف قرار می‌دهد. این دارو برای درمان سرطان ریه، پانکراس، پستان و روده بزرگ استفاده می شود.
رادیو داروی تشخیصی «Ga-۶۸ Pars-Cixafor»:
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که گیرنده CXCR ۴ در بیش از ۳۰ نوع سرطان از جمله تخمدان، ریه سلول کوچک، پستان و لوزالمعده بیان می‌شود.
رادیوداروی درمانی ترانوستیک «Lu-177-PSMA»:
برای درمان سرطان پروستات متاستازیک استفاده می‌شود.
رادیوداروی تشخیصی «FluoroDeoxyGlucose یا FDG»:
یکی از پرکاربردترین رادیوداروها در تصویربرداری است. تصویربرداری PET از کل بدن بوسیله FDG، تشخیص و مرحله بندی سرطان، انتخاب روش درمانی مناسب و ارزیابی پاسخ درمانی را بهبود می‌بخشد.
و….
